System jaskiniowy - Jaskinia Odkrywców - Prochownia - Szczelina na Kadzielni jest największym obiektem podziemnym na kieleckiej Kadzielni. Pierwotnie były to trzy osobne jaskinie, które połączone zostały w czasie prac eksploracyjnych prowadzone przez speleologów w latach 2004-2009 w jeden ciąg jaskiniowy. W listopadzie 2004 r. grotołazi ze Speleoklubu Świętokrzyskiego w Kielcach rozpoczęli w trzech jaskiniach Kadzielni: Jaskini Odkrywców, Prochowni i Szczelinie na Kadzielni prace eksploracyjne dla potrzeb podziemnej trasy turystycznej. Prace te polegały głównie na wybieraniu z jaskiń gliniastego namuliska i gruzu skalnego a następnie penetracji napotkanych pustek krasowych. Do końca stycznia 2005r. odkryto 88 m nowych korytarzy i połączono Prochownię z Jaskinią Odkrywców. Dalsze prace eksploracyjno –udostępniające prowadzili górnicy z krakowskiej firmy AMC odkrywając kolejne 82 m nowych korytarzy i łącząc w 2009 r. wszystkie trzy jaskinie w jeden system. Nadzór nad zabezpieczeniem udostępnianych korytarzy jaskini prowadziła Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, geologiczny nadzór naukowy nad tymi pracami sprawuje Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, natomiast eksplorację i dokumentację speleologiczną prowadzili członkowie Speleoklubu Świętokrzyskiego.
Otwory
Wszystkie otwory jaskiń zostały odkryte podczas eksploatacji kamieniołomu. Obecnie łączna długość wszystkich korytarzy jaskini wynosi 392 m a deniwelacja 21 m. Dla ruchu turystycznego dostępna jest podziemna trasa turystyczna przebiegający przez Jaskinię Odkrywców, Prochownię i Szczelinę na Kadzielni o długości 140 m i deniwelacji 10 m, rozwinięta na trzech poziomach. Jaskinie powstały w wyniku działania procesów krasowych czyli rozpuszczania skał przez wody zawierające dwutlenek węgla, przez bardzo długi okres czasu, liczony w milionach lat.
Eksploatacja
Początki eksploatacji wapieni dewońskich na Kadzielni sięgają XVIII w. i trwała ona do 1962 r. Wydobywane w kamieniołomie wapienie wykorzystywano do produkcji wapna, którą prowadzono na miejscu w piecach wapienniczych. Podczas kilkusetletniej eksploatacji skał wapiennych w kamieniołomie wielokrotnie odkrywano jaskinie. Niektóre z nich uległy wówczas całkowitemu zniszczeniu. Do dnia dzisiejszego zachowało się na Kadzielni 25 jaskiń i schronisk skalnych. Do większych jaskiń Kadzielni należą oprócz systemu Jaskinia Odkrywców-Prochownia –Szczelina na Kadzielni również: Jaskinia Wschodnia (100 m), Jaskinia Jeleniowska (36 m) i Jaskinia Zwaliskowa (30 m).
Forma jaskiń
W jaskiniach Kadzielni występują formy i zjawiska charakterystyczne zarówno dla skał budujących wzgórze jak i dla procesów związanych z systemem krasowym(jaskiniowym). Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:
struktury i organizmy charakterystyczne dla dawnego dewońskiego morza (głównie skamieniałości koralowców, ramienionogów, liliowców, głowonogów i innych żyjących wówczas zwierząt)
procesy tektoniczne i mineralizacyjne (uskoki, żyły kalcytowo-galenowo-barytowe)
kształty korytarzy jaskiniowych i rzeźba ich ścian jako wynik działania korozji krasowej(charakterystyczne gruszkowate przekroje)
nacieki jaskiniowe (głównie stalagmity, polewy naciekowe oraz nieliczne stalaktyty
namuliska jaskiniowe o różnym wieku i wykształceniu zawierające czasami szczątki kostne (namuliska gliniaste, manganowe, kości nietoperzy).
